İnsanlar Neden Kötü Günleri Özler?

Popüler bir Rus şakası şöyle söyler: Kapitalizm bir yılda, komünizmin 70 yılda başaramadığı neyi başardı? Komünizmi iyi gösterdi.

2015 yılına kadar Rusların neredeyse %70’i Sovyetler Birliği’nin dağılmasının kötü bir şey olduğunu, neredeyse %60’ı ise Stalin’in tarihte çoğunlukla olumlu bir rol oynadığını söylüyordu. (Daha yakın tarihli anketler, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in siyasi ifadeler üzerindeki baskısı nedeniyle daha az güvenilirdir.) Görünüşe göre birçok Rus, ekmek kuyrukları, paylaşılan daireleri ve devlet baskısı dönemine özlem duyuyor.

Sadece onlar değil, bazen zor, nahoş ya da düpedüz kötü zamanlara özlem duyan insanlar dünyanın her yerinde. Savaştan dönen bazı askerler, görev süresindeki yoldaşlığı ve amaç duygusunu özler. Eski iş arkadaşları bir araya gelip, bir zamanlar kendilerini terör estiren kabus gibi üstleri hakkında gülerek konuşurlar. Bazı insanlar, zamanın durduğu gibi göründüğü pandeminin ilk, ürkütücü birkaç ayını özler. Sosyal medya da periyodik olarak 2020’nin boş sokakları, devletin zorunlu kıldığı sınırlandırılmış kişisel alan ve hiçbir şey yapmadığımız dönem hakkında nostaljik paylaşımlarla dolup taşar.

Korkunç şeylere duyulan nostalji saçma gelebilir, ancak birçok insan bunu yaşar ve bu durum, insanların hayatlarına nasıl anlam kattığıyla ilgili önemli şeyler söyler. Geçmişe özlem ve nostalji üzerine araştırmalar yapan bilim insanlarına göre, bu fenomenin temel nedeni, insanların bugünkü hayatlarını anlamlandırmak için geçmişteki benliklerine bakmalarıdır. Üstesinden geldiğimiz zorlukları düşünmek iyi geliyor, aksi takdirde anlamsız derecede zor görünen bir hayata anlam ve öğreticilik kazandırır. Geçmiş zorluydu diye düşünürüz, ama atlattık, öyleyse biz de güçlü olmalıyız.

Elbette bunun bir kısmı, insanların geçmişi romantize etme eğiliminden kaynaklanır; geçmişi gerçekte olduğundan daha güzel hatırlarız. “Solan etki yanlılığı” olarak bilinen bir olgu sayesinde, olumsuz duygular olumlu olanlara kıyasla çok daha hızlı buharlaşır. Zor bir deneyim zamanla uzaklaştıkça, onun mutlu yönlerini özler ve zorluklarını göz ardı ederiz. Ayrıca uzmanlar, nostaljinin genellikle şu anki memnuniyetsizlik duygusuyla tetiklendiğini ve bunun geçmişi bugüne kıyasla daha iyi göstermeye neden olduğunu söylüyor.

Oku: Nostalji Mutsuzluğa Karşı Bir Kalkandır

Ancak insanlar yaşadıkları zorlukları açıkça hatırlasalar bile, geriye dönüp baktıklarında genellikle o kadar da kötü olduğunu düşünmezler. Le Moyne College’da psikoloji profesörü olan Krystine Batcho, farklı nesillerden insanlarla çocukluk anıları üzerine röportaj yapmaya başladığında, savaş zamanı ya da Büyük Buhran döneminde büyüyenlerin, barış ya da refah içinde büyüyen insanlara kıyasla gençliklerine daha az özlem duyacağını tahmin ediyordu. Ancak bulduğu şey bu olmadı.

Bunun yerine, insanlar olumsuz anılarını, zorlukların üstesinden gelme yollarıyla iç içe geçirme eğilimindeydi. Örneğin, Büyük Buhran’dan sağ çıkan bir adam, çocukken asla yeterince yiyecek bulamadığını Batcho’ya anlatmıştı. Ancak ardından, yiyecek bulmak için başvurduğu yaratıcı yöntemleri hatırlıyordu; komşusunun ağacından meyve toplamak gibi. Ya da okuldan eve döndüğünde annesinin yeni pişirdiği ekmeğin kokusunu almak gibi küçük bir lüksü anımsıyordu.

Batcho, bu tür anıların mevcut sorunlara farklı bir bakış açısı kazandırabileceğini söylüyor. Bunun, günümüzün zorluklarını “üstesinden gelinebilir ve başa çıkılabilir” hale getirdiğini ve insanlara sahip oldukları şeyleri takdir etmeleri gerektiğini hatırlattığını belirtiyor. “Geleceğin belirsiz olduğunu hatırlatıyor ama bu belirsizliği korkutucu hissetmek yerine heyecan verici olarak görebiliriz.”

Bu konuda yapılmış büyük ve kapsamlı çalışmalar az, ancak bazı deneysel araştırmalar nostaljinin insanlara kendilerini daha gerçek ve geçmişleriyle bugünleri arasında bir bağ hissi verdiğini gösteriyor. Bu nedenle, genellikle hayatımızda önemli anlara duyduğumuz nostalji daha yoğundur. Rutgers Üniversitesi’nde psikoloji profesörü olan Andrew Abeyta, “İnsanlar, hayatlarına anlam katan veya kendilerini önemli hissettiren şeylere nostalji duyar,” diyor. Bazen bu anlamlı olaylar stresli ya da hatta travmatik olabilir. Belaruslu gazeteci Svetlana Aleksiyeviç, İkinci El Zaman adlı kitabında, Sovyet döneminde büyüyen birçok Rus’un savaşta savaşmayı veya şehirlerini yeniden inşa etmeyi gururla hatırladığını yazar. Bu deneyimleri yaşamayanlar ise, “Devrim ve İç Savaş’ın bizim zamanımızdan önce gerçekleşmiş olmasından dolayı büyük bir hayal kırıklığına uğramıştı.” Başka bir anket, Rusların Sovyetler Birliği’nden en çok özlediği şeyin “büyük bir güce ait olma duygusu” olduğunu ortaya koymuştu.

İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’nden psikolog Constantine Sedikides, psikologların anlamı, bir insanın hayatının önemli, tutarlı ve amaçlı olduğu hissi olarak tanımladığını söylüyor. Ve çoğu zaman, zorlu dönemlerdeki eylemlerimiz bu tanımı karşılar—onlar önemli, tutarlı ve amaçlıdır. Hayatımızdaki dönüm noktaları genellikle nostalji için bir kaynak oluşturur ve bu anlar nadiren dramasızdır.

Oku: İnsanlar neden pandemi dönemine özlem duyuyor?

Zor bir deneyimi hatırlamak, en azından hayatta kaldığınızı ve sevdiklerinizin size destek olduğunu hatırlatır. “O insanların sizin için o şeyleri yapmış olması ya da yanınızda bulunması, kendinize verdiğiniz değeri teyit eder,” diyor Batcho. Psikolog Tim Wildschut ve meslektaşlarının yaptığı bir araştırma, nostaljik bir deneyim hakkında yazan insanların, kontrol grubuna kıyasla daha yüksek bir özsaygı hissettiğini ve ilişkilerinde daha güvende olduklarını ortaya koydu.

Zorluk dönemlerinde kurulan ilişkilerin anıları, en uç deneyimleri bile olumlu bir ışık altında gösterebilir. Tribe adlı kitabında Sebastian Junger, Saraybosna’da bir taksi şoförünün ülkesinin yakın geçmişte yaşadığı savaş sırasındaki deneyimlerini gururla anlattığını yazar. Şoför, “özel bir birliğin içinde yer aldığını ve düşman hatlarını aşarak kuşatma altındaki diğer bölgeleri desteklediğini” söylemiştir. Junger’a göre savaş, korkunç olmasına rağmen, “birçok insanın derinden özlediği bir sosyal bağ oluşturmuştu.” Bazen felaketler, düğünlerden ya da tropik tatillerden daha sıcak anılar bırakabilir.

Nostalji, kişisel tarihinizin sadece korkutucu veya trajik olmadığını, aynı zamanda sizi siz yapan şeylerden biri olduğunu gösterir. Belki de bu yüzden, pandemide çocuklarıyla evden çalışan kadınlar, çocuk bakımı eksikliğini özlemese de iş hayatından uzaklaşmamışlardır. Ya da yeni doğum yapan kadınlar, (çoğu zaman oldukça zorlayıcı) “doğum hikayelerini” tanımadıkları insanlara bile heyecanla anlatırlar. Batcho, bunun “olumsuz yönleri işlemenin ve sonunda bu sürecin ötesine geçmenin bir yolu” olduğunu söylüyor. “Bunda bir tür arınma var.”

Zor zamanları hatırlamak, hayatınızı anlamlandırmanıza ve baskı altında ne kadar güçlü olduğunuzu fark etmenize yardımcı olur. Geçmişin geri gelmesini istemeyebilirsiniz, ancak onu unutmak da istemezsiniz.