Yeme bozuklukları, yeme davranışlarında ve ilgili sıkıntılı düşünceler ve duygularda kalıcı bozukluklarla karakterize edilen ciddi ruh sağlığı koşullarıdır. Bu bozukluklar kilo veya diyetle ilgili endişelerin çok ötesine geçer; bir kişinin fiziksel ve ruhsal sağlığını önemli ölçüde etkileyebilen, tedavi edilmezse genellikle yaşamı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilen karmaşık koşullardır. Samsun’da bir psikolog olarak, yeme bozuklukları hakkında farkındalık yaratmanın, damgalamayı azaltmanın ve topluluğumuzdaki çeşitli biçimleri, olası nedenleri ve mevcut tedavileri hakkında bilgi sağlamanın önemini kabul ediyorum. Bu kapsamlı makale, yeme bozukluklarının çok yönlü doğasına ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Yeme bozuklukları yalnızca yiyecek seçimleri veya vücut imajı memnuniyetsizliği ile ilgili değildir, ancak bunlar bir rol oynayabilir. Günlük yaşamı, ilişkileri ve duygusal refahı önemli ölçüde etkileyen yiyecek ve vücut ağırlığı ile sağlıksız bir ilişki ile karakterizedirler. Yeme bozukluğu olan kişiler genellikle altta yatan duygusal sıkıntı, kaygı veya hayatlarının diğer alanlarındaki kontrol eksikliğiyle başa çıkmanın bir yolu olarak yiyecek ve kilo ile ilgili davranışları kullanırlar. Bu davranışlar, yiyecek alımının ciddi şekilde kısıtlanması, aşırı yeme, kusma (kusma, müshil kullanma, aşırı egzersiz) veya bunların bir kombinasyonu olarak ortaya çıkabilir.

Yeme Bozukluğu Türleri

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5), her biri kendi tanı kriterlerine sahip birkaç belirli yeme bozukluğu türünü ana hatlarıyla belirtir:

Anoreksiya Nervoza

Enerji alımının kalıcı olarak kısıtlanmasıyla belirgin şekilde düşük vücut ağırlığına, kilo alma veya şişmanlama korkusuna ve kişinin vücut ağırlığının veya şeklinin deneyimlenme biçiminde bir bozukluğa, vücut ağırlığının veya şeklinin öz değerlendirme üzerinde aşırı etkisine veya mevcut düşük vücut ağırlığının ciddiyetinin kalıcı olarak tanınmamasına neden olur. Anoreksiya nervozanın iki alt türü vardır:

• Kısıtlayıcı Tip: Kilo kaybı öncelikle diyet, oruç ve/veya aşırı egzersizle elde edilir.
• Aşırı Yeme/Arınma Tipi: Kişi ayrıca tekrarlayan aşırı yeme veya arınma davranışları atakları gösterir.

Bulimia Nervoza

Tekrarlayan aşırı yeme ataklarıyla (benzer koşullar altında benzer bir zaman diliminde çoğu insanın yiyebileceğinden kesinlikle daha fazla miktarda yiyecek yeme, atak sırasında yeme üzerinde kontrol eksikliği hissi) karakterize edilir ve ardından kilo alımını önlemek için tekrarlayan uygunsuz telafi edici davranışlar sergilenir, örneğin kendi kendine kusma, müshil, diüretik veya diğer ilaçların kötüye kullanımı, oruç veya aşırı egzersiz. Aşırı yeme ve telafi edici davranışlar her ikisi de ortalama olarak haftada en az bir kez üç ay boyunca meydana gelir. Öz değerlendirme, vücut şekli ve ağırlığından aşırı derecede etkilenir.

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (BED)

Ortalama olarak haftada en az bir kez üç ay boyunca tekrarlayan tıkınırcasına yeme ataklarıyla (yukarıda tanımlandığı gibi) karakterize edilir. Bu ataklar aşağıdakilerden üçü veya daha fazlasıyla ilişkilidir: normalden çok daha hızlı yemek yeme, rahatsız edici derecede tok hissedene kadar yemek yeme, fiziksel olarak aç hissetmediği halde büyük miktarda yemek yeme, ne kadar yediğinden utandığı için tek başına yemek yeme ve sonrasında kendinden tiksinme, depresyon veya çok suçluluk duyma. Bulimia nervozadan farklı olarak BED, tekrarlayan uygunsuz telafi edici davranışlarla ilişkili değildir.

Kaçıngan/Kısıtlayıcı Gıda Alımı Bozukluğu (ARFID)

Aşağıdakilerden bir veya daha fazlasıyla ilişkili uygun beslenme ve/veya enerji ihtiyaçlarını karşılamada sürekli başarısızlıkla kendini gösteren yeme veya beslenmede bir bozuklukla karakterize edilir: önemli kilo kaybı (veya çocuklarda beklenen kilo alımına ulaşamama veya büyüme geriliği), önemli beslenme eksikliği, enteral beslenmeye veya oral besin takviyelerine bağımlılık, psikososyal işlevsellikte belirgin müdahale. ARFID, mevcut gıda eksikliğinden veya kültürel olarak onaylanmış bir uygulamadan kaynaklanmaz. Sadece anoreksiya nervoza veya bulimia nervoza seyri sırasında ortaya çıkmaz ve kişinin vücut ağırlığının veya şeklinin deneyimlenme biçiminde bir bozukluğa dair bir kanıt yoktur.

Diğer Belirtilen Beslenme veya Yeme Bozukluğu (OSFED)

Bu kategori, klinik olarak önemli sıkıntıya ve işlev bozukluğuna neden olan ancak yukarıdaki kategorilerden hiçbirinin tüm kriterlerini karşılamayan yeme bozukluklarının sunumları için geçerlidir. Örnekler arasında atipik anoreksiya nervoza (anoreksiya nervoza için tüm kriterler karşılanır, ancak önemli kilo kaybına rağmen bireyin kilosu normal aralıkta veya üzerindedir), düşük sıklıkta ve/veya sınırlı süreli bulimia nervoza, düşük sıklıkta ve/veya sınırlı süreli tıkınırcasına yeme bozukluğu, tasfiye bozukluğu (tıkınırcasına yeme olmadığında kiloyu veya şekli etkilemek için tekrarlayan tasfiye davranışı) ve gece yeme sendromu bulunur.

Pika

En az bir ay boyunca besleyici olmayan, yiyecek olmayan maddelerin sürekli olarak yenmesiyle karakterize edilir. Bu maddelerin yenmesi bireyin gelişim düzeyine uygun değildir ve kültürel olarak desteklenen veya sosyal olarak normatif bir uygulamanın parçası değildir.

Ruminasyon Bozukluğu

En az bir ay boyunca yiyeceklerin tekrar tekrar geri çıkarılmasıyla karakterize edilir. Kusmuk yoluyla gelen yiyecekler tekrar çiğnenebilir, tekrar yutulabilir veya tükürülebilir. Geviş getirme, ilişkili bir gastrointestinal duruma veya başka bir tıbbi duruma atfedilemez. Bozukluk yalnızca anoreksiya nervoza, bulimia nervoza, tıkınırcasına yeme bozukluğu veya kaçınmacı/kısıtlayıcı yiyecek alımı bozukluğu sırasında ortaya çıkmaz.

Yeme Bozukluğu Nedenleri ve Risk Faktörleri

Yeme bozuklukları karmaşıktır ve tek bir nedeni yoktur. Bunun yerine, genetik, biyolojik, psikolojik ve sosyokültürel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığına inanılmaktadır:

• Genetik ve Biyolojik Faktörler: Araştırmalar, yeme bozukluklarına genetik bir yatkınlık olduğunu göstermektedir. Yeme bozuklukları, depresyon veya anksiyete aile öyküsü olan kişiler daha yüksek risk altında olabilir. Ruh halini ve iştahı düzenleyen beyin kimyasallarındaki dengesizlikler gibi nörobiyolojik faktörler de rol oynayabilir.
• Psikolojik Faktörler: Mükemmeliyetçilik, anksiyete, düşük öz saygı ve duyguları ifade etmede zorluk gibi kişilik özellikleri genellikle yeme bozukluklarıyla ilişkilidir. Travma, geçmişteki taciz ve stresle başa çıkma zorluğu da gelişimlerine katkıda bulunabilir.
• Sosyokültürel Faktörler: Modern Batı kültürü, özellikle kadınlar için, genellikle zayıflığı ideal vücut şekli olarak vurgular. Bu, vücut memnuniyetsizliğine, diyete ve yeme bozukluğu geliştirme riskinin artmasına yol açabilir. Medya tasvirleri, akran baskısı ve kilo ve görünüme yönelik toplumsal tutumların hepsi katkıda bulunabilir.
• Çevresel Faktörler: Stresli yaşam olayları, zor aile ilişkileri, zorbalık ve zayıflığı vurgulayan aktivitelere katılım (örneğin bale, modellik, belirli sporlar) da savunmasızlığı artırabilir.

Semptomlar

Yeme bozukluklarının belirtileri ve semptomları belirli türe bağlı olarak değişebilir, ancak bazı yaygın göstergeler şunlardır:

• Kilo, yiyecek, kalori ve vücut şekliyle meşgul olma.
• Dramatik kilo kaybı veya alımı.
• Kısıtlayıcı yeme, tıkınırcasına yeme veya gizli yeme gibi yeme düzenlerinde değişiklikler.
• Aşırı egzersiz. Arınma davranışları (kendi kendine kusma, müshil veya diüretiklerin kötüye kullanımı).
• Çarpık beden imajı (kendini zayıfken bile kilolu görme).
• Yemek içeren sosyal durumlardan kaçınma.
• Yemek etrafında ritüelistik davranışlar.
• Ruh hali değişimleri, sinirlilik, kaygı veya depresyon.
• Kadınlarda yorgunluk, baş dönmesi, saç dökülmesi ve adet düzensizliği gibi fiziksel semptomlar.
• Arkadaşlardan ve aktivitelerden çekilme.
• Yeme alışkanlıkları hakkında yalan söyleme.
• Kilo kaybını gizlemek için bol giysiler giyme.

Profesyonel Yardım

Yeme bozuklukları tedavi edilebilir durumlardır ve erken müdahale iyileşme şansını önemli ölçüde artırır. Tedavi genellikle şunları içerebilen multidisipliner bir yaklaşımı içerir:

• Tıbbi Bakım: Yeme bozukluğundan kaynaklanan herhangi bir fiziksel sağlık komplikasyonunu ele almak. Bu, hayati belirtilerin izlenmesini, beslenme rehabilitasyonunu ve ilaç yönetimini içerebilir.
• Psikoterapi: Bireysel, grup ve aile terapisi tedavinin önemli bileşenleridir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Diyalektik Davranışçı Terapi (DBT) ve Maudsley Terapisi (anoreksiya nervozalı ergenler için) bireylerin altta yatan duygusal sorunları ele almalarına, yiyecek ve beden imajı hakkındaki çarpık düşünce ve inançlara meydan okumalarına ve daha sağlıklı başa çıkma mekanizmaları geliştirmelerine yardımcı olan kanıta dayalı yaklaşımlardır.
• Beslenme Danışmanlığı: Kayıtlı diyetisyenler, bireylerin sağlıklı beslenme düzenlerini yeniden oluşturmalarına, beslenme ihtiyaçlarını anlamalarına ve yiyeceklerden korkmanın üstesinden gelmelerine yardımcı olmakta hayati bir rol oynarlar.

Siz de profesyonel destek almak ve yeme bozukluğu probleminizi geride bırakmak istiyorsanız Samsun Psikolog sayfasını ziyaret ederek randevu oluşturabilirsiniz.

Sonuç

Yeme bozuklukları, önemli fiziksel ve psikolojik sonuçları olan ciddi ruh sağlığı sorunlarıdır. Çeşitli biçimlerini, olası nedenlerini ve mevcut tedavilerini anlamak, erken teşhis ve müdahale için çok önemlidir. Samsun’da bir psikolog olarak, yeme bozukluklarından etkilenen bireylere ve ailelere farkındalık yaratmaya ve destek sağlamaya kararlıyım. Unutmayın, iyileşme mümkündür ve yardım istemek bir güç göstergesidir.